ભારતના પ્રસિદ્ધ તહેવારો અને તેમની પાછળનો ઇતિહાસ

ભારત એ વૈવિધ્યસભર સંસ્કૃતિ અને પરંપરાઓનો દેશ છે. અહીં અનેક ધર્મો, જાતિઓ અને ભાષાઓ હોવા છતાં એકતાનું અદભુત ઉદાહરણ જોવા મળે છે. આ એકતાને વધુ મજબૂત બનાવે છે તહેવારો. ભારતમાં લગભગ દરેક મહિને કોઈને કોઈ તહેવાર ઉજવાય છે. તહેવારો માત્ર ધાર્મિક વિધિ નથી, પરંતુ તેઓ લોકો વચ્ચેનો પ્રેમ, ભાઈચારો અને આનંદ વહેંચવાનો ઉપક્રમ છે.

હવે આપણે ભારતમાં ઉજવાતા કેટલાક મહત્વના તહેવારો, તેમનો ઇતિહાસ અને સાંસ્કૃતિક મહત્વને સમજીએ.

1. દિવાળી – પ્રકાશનો તહેવાર

દિવાળી એટલે આનંદ, પ્રકાશ અને નવા આરંભનો તહેવાર.

ઇતિહાસ

• હિંદુ ધર્મ અનુસાર, દિવાળી ભગવાન શ્રીરામચંદ્રજી લંકા વિજય પછી અયોધ્યા પરત આવ્યા ત્યારે ઉજવાઈ હતી. તે દિવસે અયોધ્યાના લોકો એ ઘરોમાં દીવા પ્રગટાવી આનંદ વ્યક્ત કર્યો.

• બીજી માન્યતા મુજબ, માતા લક્ષ્મીજીનો જન્મ અને સમુદ્ર મથન દરમિયાન તેમનું પ્રાગટ્ય દિવાળી સાથે જોડાયેલું છે.

• જૈન ધર્મમાં, દિવાળી એ દિવસ છે જ્યારે ભગવાન મહાવીર નિર્વાણ પામ્યા હતા.

• શીખ ધર્મમાં, ગુરુ હરગોવિંદ સાહિબજીને જેલમાંથી મુક્તિ મળેલી તે દિવસ પણ દિવાળીને સાથે જોડાય છે.

સાંસ્કૃતિક મહત્વ

• ઘરોમાં દીવા અને લાઈટ્સથી શણગાર.

• ધનતેરસ, કાળી ચૌદસ, લક્ષ્મી પૂજન અને નવા વર્ષની ઉજવણી.

• પરિવાર, વેપાર અને સમાજજીવનમાં નવા પ્રારંભની ભાવના.

2. હોળી – રંગોનો તહેવાર

હોળી વસંત ઋતુનો આવકાર કરવાનો તહેવાર છે.

ઇતિહાસ

• પ્રહલાદ અને હિરણ્યકશ્યપની કથા સાથે હોળી જોડાયેલી છે. પ્રહલાદ ભગવાન વિષ્ણુના ભક્ત હતા અને હિરણ્યકશ્યપ પોતાના પુત્રને ભગવાન પ્રત્યેની ભક્તિ છોડાવવા માંગતો હતો. હોળિકા પ્રહલાદને અગ્નિમાં બેસાડવા ગઈ, પરંતુ ભગવાન વિષ્ણુની કૃપાથી પ્રહલાદ બચી ગયા અને હોળિકા દહન પામી.

• આથી હોળીનો પ્રતીક અર્થ છે સત્યનો વિજય અને અહંકારનો નાશ.

સાંસ્કૃતિક મહત્વ

• હોળિકા દહનથી દુષ્ટતાનો અંત ઉજવાય છે.

• બીજા દિવસે ધૂળેટી (રંગોની હોળી) રમાય છે, જે ભાઈચારો અને મિત્રતાનું પ્રતિક છે.

• મથુરા અને વૃંદાવનની હોળી આખી દુનિયામાં પ્રસિદ્ધ છે.

3. નવરાત્રિ – શક્તિની ઉપાસના

નવરાત્રિ એટલે માતા દુર્ગાની નવ સ્વરૂપોની આરાધના કરવાનું પર્વ.

ઇતિહાસ

• દૈત્ય મહિષાસુરનો નાશ કરવા માટે દેવી દુર્ગાએ નવ દિવસ સુધી યુદ્ધ કર્યું હતું અને દશમે દિવસે મહિષાસુર પર વિજય મેળવ્યો.

• નવરાત્રિ દરમિયાન માતાના શૈલપુત્રીથી સિદ્ધિદાત્રી સુધીના નવ સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવે છે.

સાંસ્કૃતિક મહત્વ

• ગુજરાતમાં ગરબા અને દાંડિયા  માટે નવરાત્રિ ખાસ ઓળખાય છે.

• સમગ્ર ભારતમાં ઉપવાસ, જાગરણ અને મંદિર ઉત્સવ યોજાય છે.

• આ તહેવાર સ્ત્રીશક્તિ અને ધાર્મિક ભક્તિનું પ્રતિક છે.

4. ઈદ – એકતાનો સંદેશ

ઈદ ઈસ્લામ ધર્મનો સૌથી પ્રસિદ્ધ તહેવાર છે, જે મુખ્યત્વે બે પ્રકારની હોય છે: ઈદ-ઉલ-ફિતર અને ઈદ-ઉલ-અઝહા.

ઇતિહાસ

• ઈદ-ઉલ-ફિતર: રમઝાન માસના ઉપવાસ પૂરા થયા પછી ઉજવાય છે. આ દિવસે મુસ્લિમ ભાઈઓ-બહેનો મસ્જિદમાં નમાઝ અદા કરે છે અને એકબીજાને ગળે મળી "ઈદ મુબારક" કહે છે.

• ઈદ-ઉલ-અઝહા (બકરીઈદ): ઈબ્રાહિમ (અબ્રાહમ)એ અલ્લાહ માટે પોતાના પુત્રનું બલિદાન આપવા તૈયારી દર્શાવી હતી. તેમની આ ભક્તિની યાદમાં આ તહેવાર ઉજવાય છે.

સાંસ્કૃતિક મહત્વ

• સમાજમાં સમાનતા, કરુણા અને ભાઈચારો વધે છે.

• જરૂરિયાતમંદોને ઝકાત (દાન) આપવાની પરંપરા.

• મીઠાઈ, ખાસ કરીને "સેવૈયાં" બનાવવાની પરંપરા.

5. ક્રિસમસ – ઈસુ ખ્રિસ્તનો જન્મોત્સવ

ક્રિસમસ ખ્રિસ્તી ધર્મનો સૌથી મોટો તહેવાર છે, જે દર વર્ષે 25 ડિસેમ્બરના રોજ ઉજવાય છે.

ઇતિહાસ

• ઈસુ ખ્રિસ્તનો જન્મ બેથલહેમ શહેરમાં થયો હતો. તેમને ખ્રિસ્તી ધર્મના સ્થાપક અને ઈશ્વરના પુત્ર માનવામાં આવે છે.

• તેમના ઉપદેશો પ્રેમ, ક્ષમા અને દયા પર આધારિત છે.

સાંસ્કૃતિક મહત્વ

• ચર્ચોમાં પ્રાર્થના અને ભજન-કીર્તન.

• ઘરોમાં ક્રિસમસ ટ્રી અને લાઈટ્સથી શણગાર.

• બાળકો માટે સાંતા ક્લોઝ ભેટ લઈને આવે છે તેવો આનંદ.

6. અન્ય પ્રસિદ્ધ તહેવારો

રક્ષાબંધન

ભાઈ-બહેનના પ્રેમનું પ્રતિક. બહેન ભાઈના હાથમાં રાખડી બાંધે છે અને ભાઈ બહેનને રક્ષણ આપવાનો સંકલ્પ કરે છે.

જન્માષ્ટમી

શ્રી કૃષ્ણના જન્મની ઉજવણી. મથુરા અને દ્વારકામાં વિશેષ ભક્તિભાવ સાથે ઉજવાય છે.

પોંગલ / મકર સંક્રાંતિ

દક્ષિણ ભારતમાં પાકોત્સવ તરીકે પોંગલ અને ઉત્તર ભારતમાં પતંગોત્સવ તરીકે ઉજવાય છે.

ગણેશ ચતુર્થી

લોર્ડ ગણેશનો જન્મદિવસ. ખાસ કરીને મહારાષ્ટ્રમાં ભવ્ય ઉજવણી થાય છે.

ભારતના તહેવારોનું સામાજિક મહત્વ

• તહેવારો લોકો વચ્ચેનો ભેદભાવ દૂર કરે છે.

• સમાજમાં એકતા, પ્રેમ અને સહિષ્ણુતાની ભાવના વધે છે.

• તહેવારો આર્થિક દ્રષ્ટિએ પણ મહત્વના છે – વેપાર, પ્રવાસન અને કલા-સંસ્કૃતિને પ્રોત્સાહન મળે છે.

ભારતના તહેવારો માત્ર ધાર્મિક વિધિઓ પૂરતા નથી, પરંતુ તેઓ આપણને એકતા, પ્રેમ અને સહઅસ્તિત્વનો સંદેશ આપે છે. દિવાળીનો પ્રકાશ, હોળીના રંગો, નવરાત્રિનો ઉત્સાહ, ઈદનો ભાઈચારો અને ક્રિસમસનો પ્રેમ – આ બધું મળીને ભારતની અનોખી સાંસ્કૃતિક ઓળખ ઊભી કરે છે.

તહેવારો આપણને યાદ અપાવે છે કે ભલે આપણાં ધર્મ અને ભાષા અલગ હોય, પરંતુ ખુશી વહેંચવાની રીત એક જ છે – સાથે મળીને ઉજવવી.