રક્ષાબંધન: પવિત્ર બંધન, રક્ષા અને પ્રેમનું તહેવાર

રક્ષાબંધન એક અત્યંત પવિત્ર ભારતીય તહેવાર છે, જે ભાઈ-બહેનના અવિનાશી સંબંધ અને એકબીજાની રક્ષા માટેના વચનને ઉજવે છે. "રક્ષા" એટલે રક્ષણ અને "બંધન" એટલે સંબંધ. આ તહેવાર શ્રાવણ માસની પૂર્ણિમાને સમગ્ર ભારતમાં ઉજવવામાં આવે છે. આ દિવસે બહેન તેના ભાઈને રાખડી બાંધે છે અને ભાઈ બહેનને જીવનભર રક્ષાનું વચન આપે છે.

રક્ષાબંધનનો ઈતિહાસ

રક્ષાબંધનના ઊત્પાદન વિશે અનેક પૌરાણિક કહાણીઓ પ્રચલિત છે:

1. દ્રૌપદી અને શ્રીકૃષ્ણ

મહાભારત પ્રમાણે, એક વાર શ્રીકૃષ્ણને હાથમાં ઈજા થઈ હતી. દ્રૌપદીએ પોતાની સાડી ફાડી તેનું પાંધેલું રાખ્યું હતું. આ ઉપકાર બદલ શ્રીકૃષ્ણે દ્રૌપદીને વિશ્વાસ આપ્યો કે જ્યારે પણ જરૂર પડશે, તે દ્રૌપદીની રક્ષા કરશે.

2. ઈન્દ્ર અને ઈન્દ્રાણી

દેવો અને દૈત્યોના યુદ્ધ દરમિયાન ઈન્દ્રાણી (ઈન્દ્રદેવી)એ ભગવાન વિષ્ણુ પાસેથી એક પાવન દોરો મેળવ્યો અને ઈન્દ્રના હાથ પર બાંધ્યો. આ દોરાએ ઈન્દ્રને શક્તિ આપી અને તેણે યુદ્ધ જીતી લીધું.

3. રાણી કરણાવતી અને હુમાયુ

મધ્યયુગની આ એક પ્રસિદ્ધ કથા છે. રાજસ્થાનની રાણી કરણાવતીએ મુઘલ શાસક હુમાયૂને રાખડી મોકલી હતી અને પોતાનું રાજ્ય બચાવવાની મદદ માંગેલી. હુમાયૂએ તેની રક્ષા કરી હતી.

આ તમામ કથાઓ દર્શાવે છે કે રક્ષાબંધન માત્ર ભાઈ-બહેન વચ્ચેનો તહેવાર નથી, પણ એ માનવતા અને શ્રદ્ધાનું પણ પ્રતિક છે.

રક્ષાબંધનનો તહેવાર કેવી રીતે ઉજવાય છે?

આ તહેવાર ઘણી સિદ્ધિઓ અને પરંપરાઓ સાથે ઉજવાય છે. દરેક વિસ્તારોમાં વિવિધ રીતિ-રિવાજ હોય છે, પણ સામાન્ય રીતે તહેવારની પ્રથા નીચે મુજબ છે:

1. બહેન પોતાના ભાઈને તિલક લગાવે છે, આરતી ઉતારે છે અને રાખડી બાંધે છે.

2. ભાઈ બહેનને મિઠાઈ ખવડાવે છે અને ભેટ આપે છે.

3. બંને એકબીજાની લાંબી આયુષ્ય, સુખ-શાંતિ અને રક્ષાની કામના કરે છે.

4. પરિવારમાં ખુશીની લાગણી પ્રસરે છે અને તહેવાર ઉજવણીના રંગોથી ભરાય છે.

આજના સમયમાં રક્ષાબંધનનો અર્થ

જ્યાં અગાઉ રક્ષાબંધન માત્ર ભાઈ-બહેન વચ્ચે હતો, આજે એનો અર્થ વિસ્તૃત થયો છે. આજે બહેનો પોતાના મિત્રોને, પિતાને કે ધર્મભાઈને પણ રાખડી બાંધે છે. સેનાના જવાનો, પોલીસ કર્મીઓ કે સમાજસેવી વ્યક્તિઓને પણ રાખડી બાંધવામાં આવે છે. આ રીતે આ તહેવાર હવે સમાજના દરેક સ્તરે રક્ષણ અને માનવતાના સંદેશ રૂપે ઉજવાય છે.

રક્ષાબંધન અને ભાવનાત્મક મૂલ્ય

• સંસ્કારનું પ્રતિક: બાળકોમાં પરિવાર અને સંબંધો માટે લાગણી ઊભી થાય છે.

• આદર અને પ્રેમ: બહેન અને ભાઈ એકબીજાના જીવનમાં પોઝિટીવીટી અને પ્રેમ ફેલાવે છે.

• વિશ્વાસ અને સુરક્ષા: રક્ષા આપવાનો સંકલ્પ જીવનભર માટે બાંધી લેવાય છે.

રક્ષાબંધન અને ગિફ્ટ્સ

આજના યુગમાં ભેટ આપવી ખૂબ જ સામાન્ય બાબત છે. ભાઈ પોતે પોતાની બહેનને રોકડ રકમ, મોબાઇલ ફોન, કપડાં, જવેલરી , કે બ્યુટી પ્રોડક્ટ્સ આપે છે. બહેનો પણ ભાઈઓ માટે પર્સનલાઇઝ ગિફ્ટ અથવા મેડ વિથ લવ વસ્તુઓ તૈયાર કરે છે.

કેટલાક લોકપ્રિય ગિફ્ટ આઈડિયાઝ:

• કસ્ટમાઈઝ કરેલી રાખડી

• ફોટો ફ્રેમ

• લેટર + ગિફ્ટ હેમ્પર

• ઈ-ગિફ્ટ કાર્ડ

• બુક્સ અથવા ડાયરી

રક્ષાબંધન સાથે જોડાયેલા અન્ય તહેવારો

• શ્રાવણ પૂર્ણિમા: આ દિવસે વિવિધ ધાર્મિક કાર્યો પણ થાય છે, જેમ કે યજ્ઞ અને ઉપવાસ.

• કેજરી તહેવાર: ઉત્તર ભારતમાં કેટલાંક વિસ્તારમાં મહિલાઓ "કેજરી ગીતો" ગાઈને આ તહેવાર ઉજવે છે.

• કવારી બહેનો માટે: કેટલીક જગ્યાએ રક્ષાબંધન એ પણ સુખદ દાંપત્ય જીવન માટે શુભ માનવામાં આવે છે.

ટેકનોલોજી અને રક્ષાબંધન

દૂર બેઠેલી બહેનો ઓનલાઇન દ્વારા રાખડી મોકલે છે, અને ભાઈઓ વોટ્સએપ કે Zoom કોલથી તહેવાર ઉજવે છે. Amazon, Flipkart, Meesho જેવી સાઇટો પર ઓનલાઈન રાખડીની ખરીદી વધતી ગઈ છે. હવે તો "વીડિયો રક્ષાબંધન" પણ ટ્રેન્ડમાં છે.

સમાજમાં સંદેશ

રક્ષાબંધનનો તહેવાર એવી પણ શીખ આપે છે કે મહિલા સુરક્ષા એ માત્ર પરિવાર સુધી સીમિત નથી રહેવી જોઈએ. આખું સમાજ એકબીજાની રક્ષા માટે સંકલ્પિત થવું જોઈએ.

જેમ આજે બહેનો સેનાના જવાનોને રાખડી મોકલે છે, તેમ આપણું પણ ફરજ બને છે કે સમાજની દરેક સ્ત્રીઓ માટે રક્ષા અને સમ્માનનો માહોલ ઊભો કરીએ.

રક્ષાબંધન એટલે પ્રેમનો તહેવાર, એકબીજાની રક્ષા કરવાનો સંકલ્પ અને આપસમાં વિશ્વાસનો પાયો. ભલે સમયમાં પરિવર્તન આવ્યો છે, પણ તહેવારની ભાવના આજે પણ યથાવત છે.

આ વર્ષે રક્ષાબંધન ઉજવતાં આપણે માત્ર બંધન નહિ, પરંતુ સમર્પણ, વિશ્વાસ અને માનવતાને પણ યાદ રાખીએ. એકબીજાને આપેલી રક્ષા અને પ્રેમની ખાતરી, જીવનભર માટે અમૂલ્ય બની રહે — એજ છે સાચો "રક્ષાબંધન".